2012, മേയ് 27, ഞായറാഴ്‌ച

ICT (Std 10) MODEL QUESTIONS


മാതൃകാചോദ്യങ്ങള്‍
Chapter One മിഴിവാര്‍ന്ന ചിത്രലോകം
Type One : Objective Questions and Answers
  1. താഴെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നവയില്‍ ഗ്രാഫിക്സ് സോഫ്റ്റ് വെയര്‍ അല്ലാത്തത് ഏത്
      a) Dia b) Open office draw c) Inkscape d) Gperiodic
  1. svg എന്നതിന്റെ പൂര്‍ണ്ണരൂപം താഴെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നതില്‍ ഏതാണ് ?
      a) Sensible Vector Graphics b) Scalable Vector Graphics
      c) Scalable Virtual Graphics d) ഇതിലൊന്നുമല്ല
  1. ഇങ്ക് സ്കേപ്പില്‍ വരക്കുന്ന ചിത്രത്തിന്റെ അരികുകള്‍ കാണിക്കുന്ന വര അല്ലെങ്കില്‍ വക്രം എന്തുപേരിലാണ് അറിയപ്പെടുന്നത്
      a) stroke b) fill c) edge d) outline
  1. Inkscape ല്‍ ഒരു ക്യാന്‍വാസില്‍ തന്നെ വരക്കുന്ന പല ഓബ്ജറ്റുകളെ ഒന്നിച്ചുചേര്‍ത്ത് ഒറ്റ ഓബ്ജറ്റാക്കിമാറ്റുന്ന പ്രവര്‍ത്തനമാണ്
      a) ക്ലോണിങ്ങ് b) യൂണിയന്‍ c) ഷെയറിങ്ങ് d) ഡൂപ്പിളിക്കേറ്റ്
  1. Inkscape ല്‍ വരച്ച ഒരു ചിത്രത്തിന്റെ അരികുകള്‍ നേര്‍വരകളായിരുന്നു. ഈ വരകള്‍ വളക്കുന്നതിന് ഏത് ടൂളാണ് ഉപയോഗിക്കാവുന്നത്
    a) പെന്‍സില്‍ ടൂള്‍ b) ക്രിയേറ്റ് റെക്ടാങ്കിള്‍ c) സെലക്ട് ട്രാന്‍സ് ഫോം ടൂള്‍
    d) എഡിറ്റ് പാത്ത് ബൈ നോഡ് ടൂള്‍
  2. താഴെ തന്നിട്ടുള്ള നാല് Inkscape ടൂളുകളില്‍ ഒരെണ്ണം മറ്റുള്ളവയില്‍ നിന്നും വ്യത്യസ്ഥമാണ് . ഏതാണ് ഈ ടൂള്‍ ?
    a) b) c) d)
  1. Inkscape സോഫ് റ്റ് വെയര്‍ ഉപയോഗിച്ച് ധാരാളം ഇതളുകളുള്ള ഒരു പൂവിന്റെ ചിത്രം വരക്കുകയായിരുന്നു അനു. ഇതളുകള്‍ക്കെല്ലാം ഒരേ ആകൃതിയും നിറവും വലുപ്പവുമാണ് . ഒരു ഇതളിന്റെ ധാരാളം തനിപ്പകര്‍പ്പുകള്‍ നിര്‍മ്മിക്കുന്നതിന് താഴെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നതില്‍ ഏത് സങ്കേതമാണ് ഉചിതമായിട്ടുള്ളത്
    a) copy – paste b)clone c) rotate d) tranform
  2. Inkscape സോഫ്റ്റ് വെയറില്‍ parent എന്ന വാക്കിന് നല്‍കിയിരിക്കുന്ന അര്‍ഥം എന്ത് ?
    a) ഓബ്ജറ്റിന്റെ പകര്‍പ്പ് b) സോഫ്റ്റ്വെയറിലെ ഒരു മെനു c) ഒരു ടൂളിന്റെ പേര്
    d)പകര്‍പ്പെടുക്കുന്നതിനുള്ള അടിസ്ഥാന ഓബ്ജറ്റ്
  3. Inkscape ല്‍ union എന്ന പ്രവര്‍ത്തനം പൂര്‍ത്തിയാക്കിയാല്‍ താഴെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നവയില്‍ ശരിയായ വസ്തുത എന്ത്?
    a) ചേര്‍ത്തുവെച്ച ഓബ്ജറ്റുകളെ പെട്ടന്ന് വേര്‍തിരിക്കാന്‍ പറ്റും
    b) ഓബ്ജറ്റുകളെല്ലാം ചെറുതാകും
    c) ഓബ്ജറ്റുകള്‍ക്ക് നിറവ്യത്യാസം ഉണ്ടാകും
    d) സെലക്റ്റ് ചെയ്ത ഓബ്ജറ്റുകള്‍ ചേര്‍ന്ന് ഒറ്റ ഒബ്ജക്റ്റായിത്തീരും
  4. Inkscape ല്‍ ഒരു ഓബ്ജറ്റിനെ കോപ്പിചെയ്ത് ആവശ്യമായ ഭാഗത്ത് പേസ്റ്റ് ചെയ്യുന്നതിനു സമാനമായ മാര്‍ഗ്ഗം ?
    a) select original b) union c) put on path d) duplicate
  5. അമ്മു Inkscape ല്‍ ഒരു ചിത്രം വരക്കുകയായിരുന്നു. പല ആകൃതിയുള്ള ഓബ്ജറ്റുകളുടെ ഒരു സമ്മേളനമായിരുന്നു ചിത്രം . ഒരു ഓബ്ജറ്റില്‍ തന്നെ ഒന്നില്‍ കൂടുതല്‍ നിറങ്ങള്‍ കലര്‍ത്തുന്നതിന് അവള്‍ക്ക് ഏതു ടൂളാണ് നിങ്ങള്‍ക്ക് നിര്‍ദ്ദേശിക്കാനുള്ളത്
    a) fill color tool b) transform tool c) gradient tool d) rectangle tool
  6. ജിമ്പ് , ഇങ്ക്സ്കേപ്പ് എന്നീ സോഫ്റ്റ് വെയറുകള്‍ താരതമ്യം ചെയ്യുമ്പോള്‍ ശരിയായ പ്രസ്താവന ഏത്
    a) രണ്ടും വെക്ടര്‍ ചിത്രങ്ങള്‍ നല്‍കുന്നു. b) രണ്ടും റാസ്റ്റര്‍ ചിത്രങ്ങള്‍ നല്‍കുന്നു
    c) ജിമ്പ് വെക്ടര്‍ ചിത്രവും ഇങ്ക് സ്കേപ്പ് റാസ്റ്റര്‍ ചിത്രവും നല്‍കുന്നു
    d) ജിമ്പ് റാസ്റ്റര്‍ ചിത്രവും ഇങ്ക് സ്കേപ്പ് വെക്ടര്‍ ചിത്രവും നല്‍കുന്നു
  7. ഇങ്ക് സ്ക്കേപ്പില്‍ ഓവല്‍ ആകൃതിയില്‍ വരച്ച ഒരു ഓബ്ജറ്റിന്റെ പാതയുടെ ആകൃതിയില്‍ ടെക്റ്റ് (അക്ഷരങ്ങള്‍) ക്രമീകരിക്കാന്‍ ഏത് സങ്കേതം ഉപയോഗിക്കാം ?
    a) edit ---copy b) put on path c) rotate d) duplicate
  8. അനു ഒരു ഗ്രാഫിക്സ് സോഫ്റ്റ് വെയറില്‍ വരച്ച ചിത്രം വലുതാക്കിയപ്പോള്‍ വ്യക്തത കുറയുന്നതായി കണ്ടു. താഴെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നതില്‍ ഏതിലായിരിക്കാം അമ്മു ചിത്രം വരച്ചത് ?
    a) Gimp b) Dia c) open office draw d) Inkscape
  9. അപ്പു Inkscape ല്‍ വരച്ച പുഷ്പത്തിന്റെ ഒരു ക്ലോണ്‍ നിര്‍മ്മിച്ചതിനുശേഷം ആദ്യം വരച്ച പൂ വിന്റെ നിറം മാറ്റിയപ്പോള്‍ ചിത്രത്തിന്റെ ക്ലോണിലും അതേ നിറം തന്നെ വരുന്നതായി കണ്ടു. ഈ പ്രശ്നം പരിഹരിക്കാന്‍ ഏറ്റവും ഉചിതമായ മാര്‍ഗ്ഗം ഏതാണ്?
    a) പ്രശ്നം പരിഹരിക്കാന്‍ സാധ്യമല്ല b) സേവ് ചെയ്യുക c) pdf രൂപത്തിലാക്കുക d) Unlink clone ചെയ്യുക
    Type Two : very short questions and Answers
    ശരിയായ രണ്ട് ഉത്തരങ്ങള്‍ തെരഞ്ഞെടുക്കുക
  10. ജിമ്പ്, ഇങ്ക്സ്കേപ്പ് എന്നീ ഗ്രാഫികസ് സോഫ്റ്റ് വെയറുകളില്‍ വരയ്ക്കുന്ന ചിത്രങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് ശരിയായ പ്രസ്താവനകള്‍ ഏത്?
    a) രണ്ടും വെക്ടര്‍ ചിത്രങ്ങളാണ്
    b) രണ്ടുചിത്രങ്ങളും വലുതാക്കിയാല്‍ വ്യക്തത കുറയില്ല
    c) ജിമ്പില്‍ വരയ്ക്കുന്നത് റാസ്റ്റര്‍ ചിത്രവും ഇങ്ക് സ്കേപ്പിലേത് വെക്ടര്‍ ചിത്രവുമാണ്
    d) വലുതാക്കും തോറും റാസ്റ്റര്‍ ചിത്രങ്ങളുടെ വ്യക്തത കുറയുന്നു എന്നാല്‍ വെക്ടര്‍ ചിത്രങ്ങളുടെ വ്യക്തത കുറയുന്നില്ല.
  1. ഇങ്ക്സ്കേപ്പില്‍ ഉപയോഗിക്കുന്ന duplicate എന്ന സങ്കേതവും clone എന്ന സങ്കേതവും താരതമ്യം ചെയ്താല്‍
    a) രണ്ടും പകര്‍പ്പെടുക്കാനുള്ളതാണ്
    b) dupilicate എടുക്കുമ്പോള്‍ നിറവ്യത്യാസം ഉണ്ടാകും
    c) dupilicate എടുത്താല്‍ പിന്നെ അതില്‍ മാറ്റം വരുത്താന്‍ കഴിയില്ല
    d) parent ല്‍ വരുത്തുന്ന മാറ്റം അതിന്റെ clone ലും ദൃശ്യമാകും
  2. അര്‍ദ്ധവൃത്തം വരക്കാന്‍ താഴെ കൊടുത്തിരിക്കുന്നതില്‍ ഏതെല്ലാം സ്വീകാര്യമാണ്
    a) circle ടൂള്‍ ഉപോയോഗിച്ച് വൃത്തം വരച്ച ശേഷം edit path by node ഉപയോഗിച്ച അര്‍ദ്ധവൃത്തമാക്കാം
    b) ടൂള്‍ കണ്‍ഡ്രോള്‍ ബാറില്‍ start value , end value മാറ്റം വരുത്തി circle tool ഉപോയഗിക്കാം
    c) create spiral tool ഉപയോഗിക്കാം
    d) വൃത്തം വരച്ച് കുറേഭാഗം മായ്ച്ചുകളയാം
  3. inkscape ല്‍ വരച്ച ഒരു ഓബ്ജറ്റില്‍ നിഴലും വെളിച്ചവും ക്രമപ്പെടുത്തുന്നതിന്
    a) fill color tool മാത്രമായി ഉപയോഗിക്കാം
    b) gradient tool ഉപയോഗിക്കാം
    c) നിറം സ് പ്രേചെയ്യാന്‍ ടൂള്‍ ഉണ്ട്
    d) fill and stroke ഉപയോഗിക്കാം
  4. ഒന്നിനുമുകളില്‍ മറ്റൊന്ന് എന്ന ക്രമത്തില്‍ മൂന്ന് ഓബ്ജറ്റുകള്‍ inkscape ജാലകത്തില്‍ ക്രമീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. ഏറ്റവും മുകളിലെ ഓബ്ജറ്റ് താഴേക്ക് കൊണ്ടുവരാന്‍ എന്തുചെയ്യണം?
    a) ഇത് സാധ്യമല്ല
    b) താഴെയാക്കേണ്ട ഓബ്ജറ്റിനെ സെലക്ട് ചെയ്ത് object ---lowerഎന്ന ക്രമത്തില്‍ പ്രവര്‍ത്തിപ്പിക്കുക
    c) താഴെയാക്കേണ്ട ഓബ്ജറ്റിനെ സെലക്ട് ചെയ്ത് page down എന്ന കീ അമര്‍ത്തുക
    d) താഴെയാക്കേണ്ട ഓബ്ജറ്റിനെ സെലക്ട് ചെയ്ത് object –fransform എന്ന ക്രമത്തില്‍ പ്രവര്‍ത്തിപ്പിക്കുക
    Type Three : Short questions and Answers
    ശരിയുത്തരങ്ങള്‍ തെരഞ്ഞെടുത്ത് ക്രമപ്പെടുത്തുക
  1. ജിമ്പ് ,ഇങ്ക്സ്കേപ്പ് എന്നീ ഗ്രാഫിക് സോഫ്റ്റ് വെയറുകള്‍ താരതമ്യം ചെയ്തുകൊണ്ട് ഒരു കുറിപ്പ് തയ്യാറാക്കുകയായിരുന്നു അരുണും കൂട്ടുകാരും . അവരുടെ ചര്‍ച്ചകളില്‍ ഉയര്‍ന്നുവന്ന വസ്തൂതകളില്‍ നിന്നും ശരിയായവ തെരഞ്ഞെടുക്കുക
    step 1
    a) വെക്ടര്‍ ചിത്രങ്ങള്‍ തയ്യാറാക്കാന്‍ സഹായിക്കുന്ന സോഫ്റ്റ് വെയറാണ് ജിമ്പ്
    b) റാസ്റ്റര്‍ ചിത്ര രചനയ്ക്ക് മാത്രമായ സോഫ്റ്റ് വെയറാണ് ഇങ്ക്സ്കേപ്പ്
    c) വെക്ടര്‍ ചിത്ര രചനയ്ക്ക് ഉപയോഗിക്കുന്ന സ്വതന്ത്ര സോഫ്റ്റ് വെയറാണ് ഇങ്ക്സ്കേപ്
    d) ചിത്രം വരയ്ക്കാനുപയോഗിക്കുന്ന ഒരു പ്രൊപ്രൈറ്ററി സോഫ്റ്റ് വെയറാണ് ജിമ്പ്
    step 2
    a) Gimp ന്റെ തനത് ഫോര്‍മാറ്റ് .jpg ആണ്.
    b) Inkscape ന്റെ തനത് ഫോര്‍മാറ്റ് .svg ആണ്
    c) Gimp ന്റെ തനത് ഫോര്‍മാറ്റ് .png യുമകാം
    d)Inkscape ന്റെ തനത് ഫോര്‍മാറ്റ് .xcf ആകാം
    step 3
    a) ഇങ്ക്സ്ക്കേപ്പില്‍ വരയ്ക്കുന്ന ചിത്രങ്ങളെ പിക്സലുകളുടെ സമൂഹമായാണ് പരിഗണിക്കുന്നത്.
    b) ജിമ്പില്‍ വരയ്ക്കുന്ന ചിത്രങ്ങളെ ഗണിത സമവാക്യങ്ങളുടെ രൂപത്തിലാണ് ജിമ്പ് സോഫ്റ്റ് വെയര്‍ ഓര്‍ത്തു വെയ്ക്കുന്നത്.
    c)ജിമ്പില്‍ വരയ്ക്കുന്ന ചിത്രങ്ങളെ ജ്യാമിതീയ രൂപങ്ങളുടെ സമൂഹമായാണ് സൂക്ഷിക്കുന്നത്
    d) ഇങ്ക്സ്ക്കേപ്പില്‍ വരയ്ക്കുന്ന ചിത്രങ്ങളെ ഗണിത സമവാക്യങ്ങളുടെ രൂപത്തിലാണ് ഇങ്ക്സ്ക്കേപ്പ് സോഫ്റ്റ് വെയര്‍ ഓര്‍ത്തു വെയ്ക്കുന്നത്.
    step 4
    a) Inkscapeജാലകത്തില്‍ ഒരു പേജിന്റെ പരപ്പ് 304.8കി.മീ x 304.8കി.മീ വരെ ക്രമീകരിക്കാന്‍ സാധിക്കും
    b) Gimp ജാലകത്തില്‍ പേജിന്റെ പരപ്പ് ക്രമീകരിക്കാന്‍ കഴിയില്ല
    c)Inkscapeജാലകത്തില്‍ ഒരു പേജിന്റെ പരപ്പ് എപ്പോഴും ഒരേ അളവില്‍ത്തന്നെ നിലനില്‍ക്കുന്നു
    d) Gimp ജാലകത്തില്‍ പേജിന്റെ പരപ്പ് ക്രമീകിക്കേണ്ടതില്ല

FLASH NEWS

സംസ്ഥാന ജീവനക്കാര്‍ക്കും അധ്യാപകര്‍ക്കും  ഏഴു ശതമാനം ക്ഷാമബത്ത അനുവദിച്ചു.
ഈ അധ്യയനവര്‍ഷം ആയിരം മണിക്കുര്‍ അധ്യയനം ഉറപ്പാക്കാന്‍ ആറ് ശനിയാഴ്ചകള്‍
അടക്കം ഇരുനൂറ് പ്രവൃത്തി ദിവസങ്ങള്‍....

2012, മേയ് 21, തിങ്കളാഴ്‌ച


മുഴുവന്‍ അധ്യാപകര്‍ക്കും 50 ദിവസത്തെ പരിശീലനം


വ്യക്തിത്വ വികസനമടക്കം വിവിധ വിഷയങ്ങളിലായി സംസ്ഥാനത്തെ മുഴുവന്‍ സര്‍ക്കാര്‍, എയ്ഡഡ് അധ്യാപകര്‍ക്കും 50 ദിവസത്തെ വീതം പരിശീലനം നല്‍കുന്നു. നാല് വര്‍ഷംകൊണ്ടായിരിക്കും മുഴുവന്‍ അധ്യാപകര്‍ക്കും പരിശീലനം നല്‍കി കഴിയുക. ആദ്യ ഘട്ടമായി 10, രണ്ടാം ഘട്ടത്തില്‍ 30, മൂന്നാംഘട്ടമായി 10 ദിവസവുമാണ് പരിശീലനം. അധ്യാപക പാക്കേജിന്റെ ഭാഗമായാണ് ഇത്രയും ബൃഹത്തായ പരിശീലന പരിപാടി അധ്യാപകര്‍ക്കായി സര്‍ക്കാര്‍ ആവിഷ്‌കരിക്കുന്നത്. ഇതിന്റെ വിശദാംശങ്ങള്‍ക്ക് പൊതുവിദ്യാഭ്യാസ സെക്രട്ടറി എം.ശിവശങ്കര്‍ രൂപം നല്‍കി. മുമ്പ് ആകെ പത്തു ദിവസത്തെ പരിശീലനം മാത്രം നല്‍കിയിരുന്നിടത്താണ് 50 ദിവസത്തെ പരിശീലനം അധ്യാപകര്‍ക്ക് നല്‍കുക. ഒരു വര്‍ഷം 45000 അധ്യാപകര്‍ക്ക് വീതമാണ് പരിശീലനം നല്‍കുക. കുട്ടികള്‍ കുറഞ്ഞതിനെ തുടര്‍ന്ന് സര്‍വീസില്‍ നിന്ന് പുറത്തുപോകേണ്ടിവന്ന അധ്യാപകര്‍ക്കാണ് ആദ്യം പരിശീലനം നല്‍കുന്നത്. പരിശീലനത്തില്‍ പങ്കെടുക്കുമ്പോള്‍ തന്നെ അവര്‍ വീണ്ടും സര്‍വീസില്‍ തിരിച്ചെത്തും. സ്‌കൂളുകളില്‍ നിന്ന് മറ്റധ്യാപകര്‍ പരിശീലനത്തിനെത്തുമ്പോള്‍ ആ ഒഴിവുകളിലേക്ക് ആദ്യം പരിശീലനം ലഭിച്ച സംരക്ഷിത അധ്യാപകരായിരിക്കും പോവുക. തുടര്‍ന്ന് അടുത്ത സ്‌കൂളിലെ അധ്യാപകര്‍ പരിശീലനത്തിന് പോകുമ്പോള്‍ അവര്‍ അവിടെയെത്തും. ഈ പ്രക്രിയ തുടര്‍ന്നുകൊണ്ടേയിരിക്കും. നാല് വര്‍ഷം കൊണ്ടേ പരിശീലന പരിപാടി അവസാനിക്കൂ.ആദ്യത്തെ പത്തു ദിവസം വ്യക്തിത്വ വികസന വിഷയങ്ങളിലാണ് പരിശീലനം. നേതൃശേഷി, മൂല്യ വര്‍ധിത വിദ്യാഭ്യാസം, ആത്മവിശ്വാസവും ആത്മാഭിമാനവും, ധാര്‍മികതയും ഉപചാര മര്യാദകളും, ആശയ വിനിമയം, പ്രതിസന്ധികള്‍ തരണം ചെയ്യല്‍ തുടങ്ങി വിവിധ വിഷയങ്ങളാണ് ആദ്യ ഘട്ടത്തില്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നത്. രണ്ടാംഘട്ടത്തില്‍ അതത് വിഷയങ്ങളിലുള്ള പരിശീലനമാണ്. മൂന്നാംഘട്ടത്തില്‍ ഐ.ടി മേഖലയെക്കുറിച്ചുള്ള പരിശീലനവും നല്‍കും. ഡയറ്റ്, ബി.എഡ് കോളേജ്, ടി.ടി.ഐ അധ്യാപകര്‍, ഈ രംഗത്തെ പ്രഗത്ഭരായ വിരമിച്ച അധ്യാപകര്‍ എന്നിവരും പ്രൊഫഷണല്‍ ട്രെയിനേഴ്‌സുമായിരിക്കും ക്ലാസെടുക്കുക. വിവിധ ജില്ലകളിലായി 241 പരിശീലന കേന്ദ്രങ്ങളുണ്ടാകും. അവധിക്കാലത്ത് വരുന്ന പരിശീലന ദിവസങ്ങള്‍ക്കു പകരമായി മറ്റ് ദിവസം അവധി നല്‍കും. പരിശീലനത്തിന് പ്രത്യേക ബത്ത നല്‍കില്ല. എന്നാല്‍ ടി.എ നല്‍കും.

2012, മേയ് 14, തിങ്കളാഴ്‌ച

 

आस्वादन टिप्पणी
                                   मानिषाद:
समकालीन हिंदी कविता के क्षेत्र में प्रतिभावान कवि श्री ज्ञानेद्रपति द्वारा लिखी गई बहुचर्चित कविता है-नदी और साबुन।

कवि इसमें बताते हैं कि पहाड़ों से आगे बढ़ती हुई जंगलों से गुज़रनेवाली नदी दुबली नहीं थी। मैली -कुचैली नहीं थी । मगर आगे जब मानव से उसका संपर्क हुआ तब उसकी स्थिति बिगड़ बन जाती है।

कविता में कवि ने अनेक बिंब-प्रतीकों का सुन्दर समन्वय किया है।जैसी मरी हुई इच्छाओं की तरह मछलियों , बैंगनी हो गयी तुम्हारी शुभ्र त्वचा ,तेज़ाबी पेशाब ,जो कविता को चारचाँद लगा दी है।
प्रकृति के मनोरम चित्रों के अंकन में कवि ने अपनी कुशलता व्यक्त की है।जैसे बाघों के जुठारना ,कछुओं की दृढ़ पीठों से उलीचा जाना, हाथियों की जल क्रीड़ा-ये सब कितनी कुशलतापूर्वक उन्होंने नदी से जोड़े।

त्वचा का रंग बैंगनी हो गई ,दुर्दिनों के दुर्जन आदि प्रयोग भाषा प्रयोग की दृष्टि से भी उज्वल बता सकता है।

जल समस्या को सामने रखकर कवि ने मानव के द्वारा जलश्रोतों पर किए गए अत्याचारों का चित्रण किया है। ठीक वह समकालीन है और मानव को दुबारा इस विषय पर विचार करने योग्य भी है।


                                             **************************

आस्वादन टिप्पणी
जिओ और जीने दो
'नदी और साबुन ' समकालीन हिंदी कविता के अग्रणी कवि श्री ज्ञानेद्रपति की एक श्रेष्ठ कविता है।आपने समकालीन हिदी कविता को नया रूप प्रदान किया है।आप प्रकृति संसाधनों के संरक्षण के वक्ता है।
नही और साबुन नामक इस कविता में आपने मानव के अनियंत्रित हस्तक्षेप से मैली कुचैली और दुबली बन
जानेवाली एक नदी का चित्रण किया है।
कवि नदी को संबोधित करते हुए कहती है- है नदी, तुम क्यों इतनी दुबली बन गयी हो।तुम्हारा
जल विषलब्ध हो गया है।तुम्हारे प्रिय मछलियाँ मरी हुई आशाओं की तरह सदा के लिए समाप्त हो चुकी
है। नदी केलिए यह दुर्दिन है।बाघ जैसे जानवर नदीजल को चाटकर जूठा करते है। कछुआ अपने दृढ़
पीठ से पानी उलीचा करता रहता है।हाथी झुंड़ में आकर जल क्रीडाएँ करते है। कवि को विष्वास है इनमें नदी का जल कभी मैला नहीं बनता और कम नहीं होता।यह भी नहीं कछुआ ,बाग हाथी आदि जीवजंतु नदी
के सहचर है। उनकी ये प्रवृत्तियाँ नदी सानंद सह लेती है।कवि के मन में संदेह उड़ता है फिर कैसे नदी मैली कुचैली और दुबैली बनती है।अंत में कवि इस निर्णय पर पहुँचते कि मानव के अनियंत्रित हस्तक्षेप से
ही नदी की दुरवस्था होती है।
मानव के के संपर्क में आने पर नदी मैली कुचैली और दुबली हो जाती है। रेत खनन एक बड़ी समस्या है। यह नदी को दुबली बनाती है और छोर का सौदर्य नष्ट करता है। बड़े बड़े कारखानों से निकलनेवाला तेज़ाबी पेशाब जल के सातिविक गुण को नष्ट करता है। नदी का पानी शुभ्र एवं स्वच्छ है।
एक कारखाने के अम्ल गुणवाला पेशाब पानी के शुभ्र रंग बैंगनी रंग में बदल देता है। उसके सौन्दर्य को
नष्ट करता है। साबुन का भी यही प्रवृत्ति है।साबुन के मेल में आने से पानी का प्राकृतिक रंग ,सात्विक
गुण ,सौन्दर्य सब कुछ नष्ट होता है।अर्थात् नदी को साबुन के सामने हार मानना पड़ता है। बड़े शक्तिमान सात्विक गुणवाले वस्तुओं को तामसगुण केएक छोटी सी वस्तु के सामने पराजित होना पड़ता है।क्योंकि यह कलियुग है।
कविता भाव से संपन्न है और शिल्पगत विशेषताओं से भी संपन्न है। कविता में बिंब -प्रतीकों का
बोलबाल है। मरी हुई आशाएँ ,उतराई मछलियाँ ,हथेली भर के साबुन , तेज़ाबी पेशाब , शुभ्र त्वचा सब
बिंब-प्रतीक है।शुभ्रत्वचा के प्रयोग से प्रकृति में मानवीकरण भी हुआ है। यह सब समकालीन कविताओं
की विशेषताएँ हैं।



आस्वादन टिप्पणी
स़ञ्जीवनी से हालाहल की ओर
भारतीय संस्कृति प्रकृति की संपन्नता से से पनपी हुई है ।प्रकृति के जड़-चेतन वस्तुओं से हमारी संस्कृति की अटूट मित्रता है।पेड़-पौधे ,पशु-पक्षी,नदि-नाले पहाड़-समुद्र आदि का मानवीकरण करके हमारे पूर्वज एवं साहित्यकारों ने उनसे अपना नाता सुदृढ़ रखा ।लेकिन आज कल की लालची संस्कृति उनकी जड़ों में कुल्हाड़ी डालकर अपनी जेबेंभरती रहती है।आप के समाज की इस वास्तविकता का नग्नचित्र हमारे सामने खुला दिखाते है-नदि और साबुन कविता के द्वारा विख्यात एवं समकालीन कवि ज्ञानेद्रपति ने। समाज के लालच के कारण जल-स्थल संसाधनों के प्रबंध में वैज्ढानिकता का अभाव जानबूझकर हुआ है।

अनेक भारतीय संस्कृतियों से संपन्नित हमारी नदिटों की आज की दुबली मैली-कुचली दशा देखकर कवि स्वयं रोते हैं।सबको जलाये रखनेवाली उसकी बुँदें आज मछलियों को हालाहल जैसी है।बाघ ,हाथी,कछुए आदि नदी में जल-क्रीड़ाएँ अवश्य करते हैं। लेकिन इससे कोई खराब न होता । कहावत तो ठीक ही है। माँ के
दबन से बच्चा न मरेगा। इससे नदी पुलकित होती है।
आज स्वार्थी मानव की लालच के प्रतीक कारखानों से अपने मन के कलंक कूड़ा-कचड़ा विषैली जल
आदि से हमारी नदियाँ प्रदूषित होती जा रही है। इससे नदी की निर्मलता पर दाग पड़ गया । सभी को निर्मल बनानेवाली सभी प्रकार भारत के रखवारे हिमालय की पुत्री होते हुए भी एक साबुन की टिकिया के आगे हार होती है।
समकालीन समस्या पर आधारित इस कविता की अनेक विशेषताएँ होती है। नदी यहाँ शोषित समाज का प्रतीक है एवं साबुन शोषक का प्रतीक है।मरी हुई इच्छाओं की तरह मछलियाँ उतराई , शुभ्र त्वचा ,तेज़ाबी पेशाब आदि का प्रयोग कविता की शोभा बढ़ाती है।प्रकृति ने जो जल -स्थल संसाधनों का दान दिया है, आज कल उसका वैज्ञानिक आयोजन नहीं होता है।आम तौर पर देखें तो कविता प्रासंगिक ही है।

( Tom c.Devasia)

भारत की नदियाँ मर रही हैं.....120 करोड़ लोगों को जल-संकट
भारत की सैकड़ों छोटी-बड़ी नदियाँ मर रही हैं।एेसी मर रही नदियों में
सिन्धु,गंगा और ब्रह्मपुत्र भी शामिल हैं।
केरल की प्राय सभी नदियाँ मृत्युमुख में हैं।भारतपुष़ा,पेरियार,पंपा,चालियार,
तूतापुष़ा,पार्वतीपुत्तनार,मीनच्चिल आदि केरल की 44 नदियाँ आज खतरनाक ढंग
से प्रदूषित है।
देश की नदियाँ एवं जलाशयों को प्रदूषित करने में चमड़े,प्लास्टिक,
कागज़,कपड़े और रासायनिक उर्वरकों के कारखाने सबसे पहले आते हैं।इन से निकलता हुआ कूड़ा-कचरा और विषैला पानी जल-स्रोतों को प्रदूषित करता है।व्यापक पैमाने पर होनेवाली वनों की कटाई ,टीलों एवं पहाड़ियों को गिराकर मकान
और फ्लाट बनाने की नयी नयी प्रवृत्ति ,बेरोकटोक नदियों से बालू निकालने की
होड और दिन--दिन बढ़ती आबादी आदि अनेक कारणों से हमारी नदियाँ मर रही है।

दैनिक आयोजन
इकाई -१ बसेरा लौटा दो
पाठभाग - नदी और साबुन
समस्या क्षेत्र - जल स्थल संसाधनों के प्रबंधन में वैज्ञानिकता का अभाव।
आशय व धारणाएँ- प्रकृति पर मानव के अनियंत्रित हस्तक्षेप से प्राकृतिक संपदा का शोषण बढ़ना।
सहायक सामग्री- चित्र के स्लैड, प्रपत्र
कविता का आलापन का वी़़डियो( ICT), TB , HB
प्रक्रियाएँ -
संबंध कथन -
बच्चों, पिछले साल की नवीं कक्षा की अंतिम इकाई में हमने कौन-सी समस्या पर चर्चा
की थी?
छात्रों की प्रतिक्रियाओं को सूचीबद्ध करें..
जैसे :- 1.अवैज्ञानिक जल प्रबंधन के कारण लोगों को सब कुछ छोड़कर पलायन करना पड़ता है।
2.पानी की कमी एक विकट समस्या है।
3.जल का महत्व जानेवाले थे हमारे पूर्वज।
4.जल संरक्षण के अच्छे नमूने ।
स्लाइड़ १/home/ashok/Documents/NADI.
छात्रों के उत्तर सूचीबद्ध करें।
कहें, बच्चों ,नदी संबन्ध में लिखी एक कविता हमारी दसवीं कक्षा की पाठ्य पुस्तिका में है।-देखिए...
प्रश्न करें....
बच्चों, पाठ्य पुस्तिका में कितनी इकाइयाँ हैं ?
पहली इकाई का पहला पाठभाग कौन सा है ?
कवि और कविता का नाम क्या है ?odp
निर्देश दें , बच्चों, अब आप लोग नदी और साबुन नामक कविता का वाचन करें।
नदी और साबुन
ICT द्वारा पूरा कविता दिखाएँ...
कविता में कौन-कौन से जीव-जंतु के नाम हैं ?
बाघ, मछली,कछुआ, हाथी
इन्हीं नामों के आधार पर दल बनाएँ...
दल में शंका समाधान का अवसर दें।कविता का विश्लेषण करें,
विश्लेषणात्मक प्रश्न करें।
> कविता में नदी किस अर्थ में प्रयोग किया है ?
> नदी किसका प्रतीक है ?
> कारखाना शब्द का अर्थ क्या है ? इसका मतलब क्या है ?
> कारखाना किसका प्रतीक है ?
> साबुन का प्रयोग किस अर्थ में हुआ है ?
> साबुन किसका प्रतीक है ?
> मरी हुई इच्छा - का मतलब क्या है ?
> मरी हुई इच्छा किसका प्रतीक है ?
अब हम कवि की आवाज़ में नदी और साबुन का आस्वादन करें..
आप कहें,मलयालम में इस कविता का अनुवाद हम देखें..
विश्लेषणात्मक प्रश्न पूछें-
यहाँ कौन दुबली हो गई ?
एक व्यक्ति का दुबला होने का क्या क्या कारण हो सकते है ?
तो एक नदी का दुबला होने का क्या क्या कारण हो सकते है ?
क्या आपने किसी नदी को दुबली होते / प्रदूषित होते देखा है ?
इसके क्या क्या कारण हो सकते है ?
मछलियाँ किस तरह उतराई है ?
इच्छाओं के मर जाने पर क्या होता है ?
मरी हुई मछलियाँ किसका प्रतीक है ?
तुम्हारे दुर्दिनों के दुर्जल में - कवि ने ऎसा क्यों कहा है ?
बाघों के …...................... सहती सानंद ।
नदी पर पशु-पक्षी और मानव का समान अधिकार है। पर किसके हस्तक्षेप से
नदी को हानी पहूँचाती है ?
पेशाब शब्द से कवि ने आशय को अधिक तीष्ण बनाया है।
क्या आप इससे सहमत है ?
हिमालय किसका प्रतीक है ?
भारतीय संस्कृति में हिमालय का स्थान क्या है ? (पहरेदार की भूमिका )
उत्तर भारत की अधिकाँश नदियाँ हिमालय से उत्पन्न होती है तो हम कह सकते है कि नदी हिमालय की पुत्री है।हमारे रक्षक की पुत्री के साथ हमारा यह व्यवहार क्या ठीक है ?
नदी किसके सामने हार गई और क्यों ?
हथेली भर की एक साबुन की टिकिया से क्या तात्पर्य होगा ?
नदी सभी प्रकार के हमलाओं के विरुद्ध लडती रही।गाँव-गाँव में पानी पहुँचाने के लिए। पर अज्ञता से सामान्य जनता भी प्रदूषण की प्रक्रिया में भाग लेने का दृश्य (हथेली भर की एक साबुन की टिकिया से ) देखकर नदी हताश हो गई और अपनी हार मान ली।उसने सोचा होगा -अब मैं किसकेलिेए लडूँ ? इस व्याख्या पर आपका विचार क्या है?
नदी को प्रदूषण से बचाने केलिए हम क्या-क्या कर सकते है ?

कविता का वैयक्तिक रूप से आस्वादन टिप्पणी लिखने का निर्देश दें।
दल में चर्चा करके परिमार्जन करने का निर्देश दें।
दलों से उपजें एकत्रित करें और अदल-बदलकर अन्य दलों में दें।
पूछें-
आस्वादन टिप्पणी की मूल्यांकन बिंदुएँ क्या-क्या है ?
उत्तरों को सूचीबद्ध करें।
दलों में मिली आस्वादन टिप्पणी का मूल्यांकन करने का निर्देश दें।
हर दलों से मूल्यांकन संबन्धी टिप्पणी करने का निर्देश दें।
मूल्यांकन बिंदु प्रस्तुतीकरण करवाएँ ।
अध्यापक अपना प्रस्तुतीकरण करें।
पाठ्य पुस्तक की मूल्यांकन फार्माट के आधार पर आस्वादन टिप्पणी का निर्धारण करें।
पुनर्लेखन करके पोर्टफोलियो में संकलन करने का निर्देश करें।



मान लें कि मानव के अनियंत्रित हस्तक्षेप से प्रदूषित और नाशोन्मुख नदी किनारे के एक पेड़ से अपनी व्यथा सुनाती है। वह संभावित वार्तालाप तैयार करें।

नदी-पेड़: वार्तालाप
पेड़: इतनी दुखी क्यों हैं?
नदी: क्या बताऊँ, मेरी हालत देखिए न कितनी शोचनीय है।
पेड़: क्या-क्या कठिनाइयाँ हो रही हैं?
नदी: मेरा जल देखो, इसे इतना प्रदूषित बना दिया है कि उपयोग करना असंभव
बन गया है।
पेड़: ऐसा क्यों हो रहा है इसके पीछे किसके हाथ हैं?
नदी: मैं सभी पशु-पक्षियों, मानव, पेड़-पौधे आदि सबकी सेवा करना चाहती हूँ।
लेकिन मुझे तो बदले में पीड़ा ही मिलती है।
पेड़: आपको सबसे ज़्यादा पीड़ा और तायनाएँ किसकी ओर से हो रही हैं?
नदी: इस जगत में सबसे बुद्धिमान तो मानव माने जाते हैं। लेकिन वही मानव मेरी
इस हालत का मुख्य कारण है।
पेड़: मानव कैसे आपको प्रदूषित और अनुपयोगी बना देता है?
नदी: मानव अपनी सुख-सुविधाएँ बढ़ाने के लिए जो नए-नए आविष्कार करते हैं
वे सब मेरे लिए अत्यंत दोषकारी बन जाते हैं। प्लास्टिक जैसे सारे कूड़े-
कचड़े मेरे ऊपर फेंक दिए जाते हैं।
पेड़: ये सारे कारखाने आदि अपके किनारों पर ही स्थित हैं न?
नदी: ज़रूर। वहाँ से निकलते मालिन्य, विषैले जल आदि अत्यंत मारक हैं। उसके
बारे में सोचते ही मुझे डर होता है।
पेड़: आपका जल के उपयोग से मानव खेती करता है। बदले में उसका व्यवहार
कैसा है?
नदी: वह भी निर्दय है। जनसंख्या वृद्धि के साथ ज़्यादा अनाज पैदा करना
आवश्यक बन गया। तब अंधाधुंध कीटनाशी दवाइयों का प्रयोग शुरू किया
गया है। वह भी मेरे जल से ही मिल जाती हैं।
पेड़: अच्छा ये सब कैसे बदलेगा?
नदी: हमारे चिंता और विचार से मात्र इसका समाधान नहीं होगा। मानव ही इसका
समाधान कर सकता है।
पेड़: हम प्रार्थना करें कि इस मानव को ऊपरवाला अच्छी बुद्धि दें।