അനാമിക

• टूटा पहिया किसकी कविता है ?

• टूटा पहिया किसका प्रतीक है ?

• चक्रव्यूह से क्या तात्पर्य है ?

• अभिमन्यू किसका प्रतिनिधित्व करता है ?

• टूटा पहिए को क्यों फेंकना नहीं चाहिए ?

तालिका की पूर्ति करके लिखें-

पाठ	प्रोक्ति	लेखक
बीरबहूटी	कहानी	...................................
..............................	कविता	धर्मवीर भारती
हताशा से एक व्यक्ति बैठ गया था	...................................	नरेश सकसेना

पाठ	प्रोक्ति	लेखक
बीरबहूटी	कहानी	प्रभात
टूटा पहिया	कविता	धर्मवीर भारती
हताशा से एक व्यक्ति बैठ गया था	टिप्पणी	नरेश सकसेना

1. धर्मवीर भारती

2. मानुषिक मूल्य का

3. जीवन की विषमताएँ

4. शोषण से पीडित सामान्य जनता का

5. समाज का शोषक वर्ग अपने अधिकार और बल रूपी ब्रह्मास्त्र से असहाय निरायुध

 व्यक्ति को कुचल देना चाहता है। तब रथ का टूटा हुआ पहिया सहायक हो सकता है।

टूटा पहिया = broken wheel പൊട്ടിയ ചക്രം

फेंकना = to throw എറിയുക

दुरूह = difficult to understand 

 

മനസ്സിലാക്കാന്‍ പ്രയാസമുളള

अक्षौहिणी सेना = ചതുരംഗിണി സേനയുടെ ഒരു വിഭാഗം

चुनौती देना =challenge വെല്ലുവിളിക്കുക

अभिमन्यू = son of arjuna അര്‍‍ജുനപുത്രന്‍

घिर जाना = വളയപ്പെടുക

निहत्थी = നിരായുധന്‍

कुचलना = to trample ചവിട്ടിമെതിക്കുക

लोहा देना = to confront ധീരമായി നേരിടുക

इतिहास = history ചരിത്രം

सामूहिक = കൂട്ടായിട്ടുളള

सहसा = suddenlyപെട്ടന്ന്

झूठा पड़ना = to be rendered ineffective

 പ്രയോജനമില്ലാതാക്കുക

टूटा पहिया ശ്രീ ധര്‍മ്മവീര്‍ ഭാരതിയുടെ ഒരു പ്രയോഗവാദി കവിതയാണ്.ഇതില്‍ മഹാഭാരതത്തിലെ അഭിമന്യുവിന്റെ കഥയെ പ്രതീകമാക്കി ആധുനികയുഗത്തിന്റെ സങ്കീര്‍ണ്ണത ചിത്രീകരിച്ചിരിക്കുകയാണ്. ഇവിടെ टूटा पहिया ജീവിതസംഘര്‍ഷങ്ങളില്‍നഷ്ടമാകുന്ന മാനുഷികമൂല്യത്തിന്റെ പ്രതീകമാണ്.

ഞാന്‍ രഥത്തിന്റെ പൊട്ടിപ്പോയ ഒരു കഷണമാണ്.എങ്കിലും എന്നെ വലിച്ചെറിയരുത്.കാരണം എന്നെക്കൊണ്ടും അമൂല്യമായ ഉപയോഗം ഉണ്ടാകും. എന്തറിയാം ..ഈ മനസ്സിലാക്കാന്‍ പ്രയാസമുളള ചക്രവ്യുഹത്തില്‍ചതുരംഗീസേനയെ വെല്ലുവിളിച്ച അര്‍ജുനപുത്രന്‍ അഭിമന്യൂ വളയപ്പെട്ടു. വലിയ വലിയ വ്യക്തികള്‍ അവര്‍ ആര്‍ക്കുവേണ്ടി യുദ്ധം ചെയ്യുന്നുവോ അവര്‍ അന്യായികളാണ്.അവരുടെ യുദ്ധം സത്യത്തിന്റെ വിജയത്തിനുവേണ്ടി അല്ലഎന്നറിയാമായിരുന്നിട്ടും

നിരായുധനായ എതിരാളിയെ തന്റെ ആയുധം കൊണ്ട് കൊല ചെയ്യുവാന്‍തയ്യാറാകുമ്പോള്‍ നിരായുധന്‍ രഥത്തിന്റെ പൊട്ടിയ കഷണം കൊണ്ട് ബ്രഹ്മാസ്ത്രത്തെ നേരിട്ട കഥയും ചരിത്തത്തില്‍ ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്.ചരിത്രത്തിന്റെ ഗതി അപ്രതീക്ഷിതമായി നിഷ്പ്രയോജനമായിത്തീരുകയും ചരിത്രം ആവര്‍ത്തിക്കപ്പെടുന്ന സന്ദര്‍ഭമുണ്ടായാല്‍ സത്യത്തിന്റെ സ്ഥാനത്ത് അസത്യത്തിന്റേയും ഭരണകാലം ഉണ്ടായേക്കാം.അന്ന് സത്യത്തിന് ഈ പൊട്ടിയ ചക്രത്തിന്റെ സഹായം ആവശ്യമായി വന്നേക്കാം.അതായത് സത്യത്തിന് അസത്യത്തോടു പോരാടാന്‍ പൊട്ടിയ ചക്രത്തിന്റെ കഷണത്തെ ആയുധമാക്കേണ്ടി വന്നേക്കാം.

आस्वादन टिप्पणी

टूटा पहिया

 

यह रचना भारतीजी के कविता "संग्रह सात गीत वर्ष "से चुनी गई है। टूटा पहिया लघु

 और उपेक्षित मानव का प्रतीक है,जिसे बेकार समझकर फेंक दिया गया है। कवि उसकी

 संभावनाओं को पहचानता है और उसकी क्षमताओं का मूल्यांकन करता है। यह एक 

प्रतीकात्मक रचना है। इस प्रतीक को कवि ने महाभारत के कथानक से लिया है।

 अभिमन्यू ने चक्रव्यूह में अकेले ही प्रवेश

किया । कौरव सेना के महारथियों ने उसे घेर कर उसके सब शस्त्रास्र नष्ट कर डाले। उसने रथ के टूटे पहिए को अस्त्र बनाकर शत्रुओं का सामना किया । कवि ने इसी घटना के आधार पर यह प्रतीक ग्रहण किया है।

धर्मवीर भारतीजी का कहना है कि टूटा हुआ पहिया भी संदर्भ आने पर उपयोगी हो सकता है।

 

इसलिए उसकी उपेक्षा नहीं करनी चाहिए। महाभारत युद्ध में कई वीर योद्धा अधर्म केपक्ष 

में लडने केलिए बाध्य हो गए थे। अर्जुन के वीरपुत्र अभिमन्यू ने अधर्म के पक्ष में 

लडनेवाले योद्धाओं को चुनौती देता हुआ चक्रव्यूह में प्रवेश किया । बड़े-बड़े महारथियों ने 

अपने पक्ष को असत्य जानते हुए भी निहत्ये ,असहाय बालक अभिमन्यू की आवाज़ को 

कुचल देना चाहा।बालक अभिमन्यू ने उन महारथियों की मुकाबला करने केलिए रथ के 

टूटे हुए पहिए का सहारा लिया।महाभारत की इस प्रसंग की याद दिलाते हुए कवि कहते 

हैं कि उस प्रकार की अधार्मिक घटना आज भी संभव है। बदलती हुई सामूहिक गति 

अधर्म की ओर हो जाए तो सत्य का पक्ष टूटे हुए पहिए का भी सहारा लेने केलिए विवश 

हो सकता है। अत: कवि टूटे हुए पहिए को तुच्छ समझकर न फेंकने का आह्वान करते

हैं। तुच्छ सी लगनेवाली वस्तु भी साँत्वना देने में समर्थ हो सकती है।

धर्मवीर भारती नयी कविता के सशक्त कवि हैं। लघु मानव की प्रतिष्ठा नयी कविता की 

एक महत्वपूर्ण प्रवृत्ति है। नई कविता में लघु मानव की चर्चा बहूत मिलती है।यहाँ लघु 

मानव का तात्पर्य उपेक्षित सामान्य मानव से है। धर्मवीर भारती की प्रस्तुत कविता में भी 

 टूटा पहिया इस उपेक्षित

सामान्य मनुष्य का प्रतीक है। उसकी प्रतिष्ठा केलिए कवि ने पौराणिक मिथक का आश्रय 
लिया है।इस मिथकीय संकल्पना ने कविता को और रोचक बना दिया है।

Prepared by Asok kumar N.A GHSS Perumpalam

for ashokhindiblogspot .com